De vakantietijd is voorbij, en Dromer Derek heeft zijn vrije tijd besteed in Japan. Tijd voor een verse portie stedelijke inspiratie met ‘gluren bij de buren’. Toegegeven, Japan ligt niet om de hoek en Japanners zijn een ander slag mensen dan Nederlanders, maar we hebben er geweldige inspiratie opgedaan.

Naast schandalig lekker eten (o.a. geweldige sushi en ramen waar het water je van in de mond loopt) en allerlei andere bijzonderheden zijn Japanners ook zeer bedreven in het maken van steden. In een land met 127 miljoen zielen zijn er maar liefst 13 steden met meer dan 1 miljoen inwoners, waarvan de agglomeratie Tokyo met zijn 38 miljoen inwoners wereldwijd nog steeds de kroon spant als grootste metropool van onze aardkloot.

In de meeste supermetropolen leiden zulke inwonersaantallen al snel tot problemen. Van gigantische verkeersopstoppingen in Jakarta, tot ongebreidelde expansies van de favelas in Rio de Janeiro. Hoe anders is dat in Tokyo; alles lijkt ontworpen in harmonie met mens en natuur en nergens heb je het gevoel dat het een ongeorganiseerde chaos is. De Japanners hebben hun zaakjes wel op orde in de steden. Wat kunnen wij daarvan leren?

Door: Derek van den Berg
Foto’s: Derek van den Berg en Rodney Kastelan

1.      Groene gevels zoals in Harajuku en Shibuya

In het vochtige zeeklimaat met de relatief warme zomers van Tokyo gedijt groen zonder al te veel problemen. Het aantal gebouwen in de Japanse steden waarbij vegetatie gebruikt wordt als esthetische toevoeging is nog relatief klein, maar groeiend. Natuurlijk speelt ook mee dat de planten fijnstof filteren en goed zijn voor het leven op kleine schaal.

In verschillende artikelen hebben wij reeds de noodzaak aangestipt van integratie van meer groen in het stedelijk landschap van Rotterdam. Of dit nou in de openbare ruimte is, op de daken van gebouwen of tegen de gevels. Vegetatie geïntegreerd in of op gebouwen kan heel veel goeds betekenen voor de stad: bomen en planten beperken de opwarming van de stad door het urban heat effect te reduceren, het is een enorme boost voor de volksgezondheid en het ziet er ook nog eens lekker uit.

In sommige steden die op dit soort trends vooruit lopen, wordt al via het lokale bouwbesluit de integratie van bomen en planten in gebouwen afgedwongen als essentieel onderdeel van de ontwikkeling. Zowel bezoekers als gebruikers zijn enorm enthousiast over de effecten van groen op de lokale werk- en leefomgeving. Naast groen bij nieuwbouwprojecten zien wij ook genoeg bestaande gebouwen waar een plantendeken die de gevel bedekt een grote positieve impact kan hebben. Niet alleen om de matige esthetische kwaliteiten van sommige bestaande gevels te verhullen, maar bovenal omdat het prettig oogsnoep is.

Kortom, genoeg redenen om integratie van vegetatie in (her)ontwikkeling van vastgoed ook bij ons nader te gaan onderzoeken.

Bomen en planten beperken de opwarming van de stad door het urban heat effect te reduceren, ze zijn is een enorme boost voor de volksgezondheid en zien er ook nog eens lekker uit.

2.      Autovrije winkelstraten zoals in Ginza-Tokyo

Waar de Coolsingel op zaterdagen en zondagen nog steeds de biotoop is voor de met piepende banden optrekkende patjepeeër, lijkt de boulevard in het shopping district Ginza een oase van rust in de weekenden. En dat is bijzonder, want de dichtheid in Ginza aan inwoners, kantoren, winkels en restaurants ligt vele malen hoger dan op en rondom de Coolsingel. Zou dit dan het (zoveelste) bewijs zijn dat een succesvolle binnenstad met florerende winkels niet per definitie afhankelijk is van de bereikbaarheid per heilige koe?

Wat ons betreft wordt op vrijdagavond tussen 18:00 en 22:00 uur en op zaterdag en zondag tussen 12:00-18:00 de auto met pek en veren van de Coolsingel verbannen. Wie nu al eens voor ‘La Buvette’ langs slentert, zal merken hoe ongedwongen de sfeer daar is met mensen die op het terras zitten te genieten van passanten zonder zich te verslikken in stikstofwolken die uit de uitlaat van opgevoerde Golfjes ontsnappen. Ook andere straten zoals de Meent, de Witte de With of de Nieuwe Binnenweg zijn wat ons betreft kandidaat om – al dan niet met interval – autovrij te worden.

De Coolsingel is op zaterdagen en zondagen nog steeds de biotoop voor de met piepende banden optrekkende patjepeeër. Wanneer wordt deze belangrijke stadsboulevard in de weekenden autovrij, net als Ginza?

3.      Plintverlichting

Zowel in Tokyo als in ‘kleinere’ steden zoals Kyoto en Osaka valt op dat er niet bezuinigd is op de verlichting van gebouwen. Nu is overkill aan neonreclames zoals op bepaalde plekken in Shinjuku ook zeker niet ons wensbeeld, al is het natuurlijk wel typerend voor deze specifieke wijk: van mooi verlichte plinten worden wij wel gelukkig. En ook dat kunnen de Japanners!

Veel nieuwe gebouwen bevatten spotjes in de plinten die diffuus licht uitstralen. Met dit diffuse licht worden vervolgens de gevelkolommen of de gevelconstructie boven de plint op de begane grond opgelicht. Er ontstaat hierdoor ‘s avonds een rustig en aantrekkelijk straatbeeld, waarbij je jezelf als voorbij lopende bezoeker veiliger voelt. Het maakt de gebouwen en de functies die in de plinten zitten (zoals horeca), bovendien een stuk aantrekkelijker en zichtbaarder. Wie zien dit graag veel meer bij panden in Rotterdam!

Met diffuus licht boven de plint op de begane grond ontstaat ‘s avonds een rustig en aantrekkelijk straatbeeld, waarbij je jezelf als voorbij lopende bezoeker veiliger voelt.

Als je ziet dat in Rotterdam het stadhuis prachtig is aangelicht, maar dat een lichtplan volledig ontbreekt bij andere panden, dan is er voor Rotterdam nog veel werk aan de winkel.

4.      Dakpark Ginza Six

Terug naar Ginza-Tokyo weer. Bovenop de koopkathedraal Ginza Six is een knetterdik dakpark aangelegd waar locals de rust en het groen opzoeken, ver weg van alle hectiek op straat. Op het dak staan mooie volgroeide bomen, wat duidt op een stevig grondpakket en een sterke dakconstructie. Tussen al het groen, de struiken en de bloemetjes zijn er ook grasveldjes voor ravottende kinderen, zitplekken voor roddelende oma’s en plekken waar je met je biologische matcha thee even helemaal tot jezelf kan komen.

Door bovenstaande foto krijgen wij toch heimwee naar morgen. Want wij hebben een plan voor een dakpark bovenop de Bijenkorf dat sterke overeenkomsten vertoont. Toevallig ook bovenop een shoppingparadijs. Het leuke van het dakpark op Ginza Six is dat Rotterdam dit keer het wiel niet opnieuw hoeft uit te vinden. Wij lazen kortgeleden dat de Bijenkorf graag het pand in Rotterdam wil terugkopen van IEF Capital. In dat geval kan een kleine studietrip voor de assetmanagers van de Bijenkorf naar Tokyo geen kwaad en zijn er werkelijke kansen voor realisatie.

5.      Skyscraperettes

Bij het woord ‘skyscraperette’ zal vermoedelijk niet bij elke lezer direct het kwartje vallen. Eerlijk gezegd kwamen wij het ook toevallig tegen op de Skyscraper Dictionary, een online woordenboek waarin alle typen hoogbouw gecategoriseerd worden onder verschillende (ietwat nerderige, maar dat past ons goed) hoogbouwtermen. Zo staat de skyscraperette op dezelfde pagina als de ‘ladyscraper’ (een elegante wolkenkrabber met voluptueuze vormen) en de ‘skiscraper’, gewoon een hoog gebouw waar je vanaf kunt skiën. Enfin, de skyscraperette is dus een mini skyscraper die vaak op belachelijk kleine plots de lucht in wordt getrokken en is dus een toren die eruit ziet als een woon- of werktandenstoker.

Tokyo staat vol met dit soort minitoetertjes. Acht tot 15 lagen met een gemiddelde footprint van misschien maximaal 250 m2 per verdieping; zonder de belachelijk hoge grondprijzen in bepaalde buurten zou dit echt niet haalbaar zijn. Rest dus de vraag: kan dit ook in Rotterdam? De realisatie van de Scheepmakerstoren op het Wijnhaveneiland, zo dun dat er maar één appartement per verdieping aanwezig is, laat zien dat dit ook in Nederland kan. Op veel plekken, zoals op de hoek van de Witte de With en de Hartmanstraat zouden dit soort skyscrapperettes een kwalitatieve toevoeging zijn aan de stedenbouw en de beleving van de stad. Dit vergt wel een rete-efficiënt ontwerp, een gemeente die in de meewerkmodus zit en een ontwikkelaar die echt iets bijzonders wil doen.

Skyscraperettes zijn torens op een miniplot en zien eruit als een woon- of werktandenstoker. Ook in Rotterdam zijn er genoeg plots waar skyscraperettes iets toe kunnen voegen.

Conclusie

Van autovrije boulevards tot dakparken, van groene gevels tot skyscraperettes. De Japanse steden hebben ons laten zien hoe goed grootstedelijkheid samen kan gaan met feng shui: vormen die met elkaar in harmonie staan. Verbanning van vervuilende onderdelen zoals auto’s en integratie van de natuur in de stad daar waar mogelijk. Al is de dichtheid nog zo hoog en zijn de beschikbare bouwplots nog zo klein, in Japan weten ze er een gebouw op te zetten waar mensen graag in wonen of werken. Ze weten het gebouw zo te vormen dat je voelt dat het klopt. Dat je op de tiende verdieping met name de wind door de bladeren hoort ritselen terwijl al het geluid van verkeer en mensen op straatniveau gedempt wordt door de vele planten. Vermoedelijk duurt het nog best wat jaartjes voordat Rotterdam ook op dat niveau zit, als het al ooit behaald wordt. Wij hebben in ieder geval weer een hoofd vol inspiratie.