Gluren bij de buren: maak de bonte mix compleet

Gluren bij de buren: maak de bonte mix compleet

Iedereen kent Rotterdam van zijn architectonische hoogtepunten. Al voor de Tweede Wereldoorlog behoorde Rotterdam reeds tot de avant-garde van de architectuur. Zo openden in de jaren ‘30 van de vorige eeuw het Erasmushuis en de vernieuwde Beurs aan de Coolsingel en gaf de Van Nellefabriek een geheel nieuwe dimensie aan fabrieksarchitectuur. In de jaren ‘50 kwam daar het Groothandelsgebouw bij terwijl de jaren ‘80 ons de excentrieke kubuswoningen gaven. Ook in recentere jaren trekt Rotterdam de aandacht met gedurfde bouwwerken. Gebouwen die de internationale architectuurgidsen hebben gehaald zijn de Markthal en de Rotterdam. Deze iconen hebben de stad nieuw elan gegeven en zijn mede verantwoordelijkheid voor de opleving van het toerisme in de stad.

Of het door de harde wind in Rotterdam komt weet ik niet, maar een aantal architectuurstijlen lijken toch echt de stad voorbij gewaaid te zijn. Bekende 20e-eeuwse stijlen zoals art deco, Haussmann en Hundertwasser ontbreken bijna volledig in het Rotterdamse architectuurpalet, terwijl deze stijlen veel voor de stad hadden kunnen betekenen.

Door: Derek van den Berg

Afbeelding 1. Erasmushuis. Je zou het niet zeggen, maar dit kantoorgebouw is vooroorlogs. Het was zijn tijd ver vooruit. Bron

Of het door de harde wind in Rotterdam komt weet ik niet, maar een aantal architectuurstijlen lijken toch echt de stad voorbij gewaaid te zijn.

Art deco
Art deco was de eerste architectuurstijl die wereldwijd werd toegepast en glorieerde met name tijdens het interbellum. Helaas kreeg deze art deco-trend in Rotterdam maar weinig voet aan de grond.

De doorbraak van art deco kan herleid worden naar de Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes van 1925 in Parijs. Artistieke vernieuwing was als voorwaarde in de reglementen opgenomen van de tentoonstelling. Hierdoor ontstond een keur aan nieuwe stijlelementen. Kenmerken van verschillende stromingen werden gecombineerd zoals het kubisme, modernisme en expressionisme. Art deco is daardoor een eclectische verzameling van dominante architectuurstijlen van de eerste decennia van de 20e eeuw.

Wat kenmerkend is bij art deco zijn de rijke kleuren, de geometrische figuren en overdadige versieringen. art deco is spannend, vernieuwend en een tikkeltje exotisch. Er is geen stad in Nederland waar je deze termen zo goed op los kan laten als Rotterdam. In dat opzicht is het jammer dat er op een handvol gebouwen na geen grotere art deco beweging is geweest in Rotterdam. Was Rotterdam 20 jaar eerder gebombardeerd dan was wellicht de halve binnenstad in art deco herbouwd geweest.

Art deco is spannend, vernieuwend en een tikkeltje exotisch. Er is geen stad in Nederland waar je deze termen zo goed op los kan laten als Rotterdam.

Art deco in Rotterdam
Één van de weinige gebouwen in Rotterdam die wel in deze stijl is gerealiseerd is het Atlantic Huis in het Scheepvaartkwartier. Dit is dan ook één van de mooiste en meest prominente gebouwen van de stad. Niet alleen de decoratie in de gevel en de entree zijn fantastisch, het gebouw is ook bijzonder doordat het als één van de eerste gebouwen in Nederland een ondergrondse parkeergarage kreeg. Rotterdam had meer van dat soort parels verdiend.

Afbeelding 2. Het Atlantic Huis in het Scheepvaartkwartier. Bron

Art deco is is ook prima toe te passen op hoogbouw. Een voorbeeld van een art deco toren die niet had misstaan in Rotterdam is de Boerentoren uit 1931. Dit jaloersmakende juweeltje van onze Antwerpse vrienden had de befaamde Rotterdamse skyline kunnen voorzien van historisch cachet.

Afbeelding 3. De elegante Boerentoren in Antwerpen. Had niet misstaan aan bijvoorbeeld het Hofplein. Bron

Ook vandaag de dag kunnen architecten nog inspiratie kunnen halen uit art deco. De ruimdenkendheid die bij deze stijl hoort biedt mogelijkheden voor moderne interpretaties. In Rotterdam-West bestaan plekken waar deze architectuurstijl kan landen. Alles in de driehoek West-Kruiskade, Nieuwe Binnenweg, Marconiplein leent zich uitstekend tot mogelijke art deco biotoop. Van Takumi Dusseldorf tot Schorem en Kino; West is multiculti en hip. Op dit sterke wereldse karakter zou art deco aansluiting kunnen zoeken.

Haussmann
Architectuurliefhebbers kennen Haussmann voornamelijk van hun tripjes naar Parijs. Deze architectuurstijl is in de lichtstad ontstaan en is vernoemd naar Georges-Eugène Haussmann, de architect die van Napoleon III de opdracht kreeg om de stad te verfraaien, te saneren en te ontsluiten. Parijs was zo overbevolkt geworden dat de stad geplaagd werd door ziektes. Het ontwerp voor het nieuwe Parijs moest de stad weer gezond en mooi maken, terwijl de nieuwe stad nog steeds evenveel mensen moest huisvesten. Hierdoor heeft Parijs nog steeds een aantal van de dichtstbevolkte wijken van Europa, volledig opgetrokken in Haussmann-stijl. Het verschil met vroeger is dat het in deze dichtbevolkte wijken eigenlijk heel erg goed toeven is.

Haussmann moest Parijs weer gezond en mooi maken, terwijl de nieuwe stad nog steeds evenveel mensen moest huisvesten als de oude en dichtbevolkte binnenstad.

Afbeelding 4. Statige stadswijken met verrassend hoge dichtheden opgetrokken in Hausmann-stijl in Parijs. Bron

Velen zullen Haussmannarchitectuur liefhebben om de uiterlijke vertoning. Nog belangrijker is dat het ook de verdichting toestaat die noodzakelijk is om iedereen een dak boven het hoofd te kunnen bieden. Uiteraard is het niet nodig om dit type bouwblok 1-op-1 te kopiëren, maar het type Haussmann-blok kan als referentie dienen. Onderstaand project in Parijs laat zien hoe een moderne interpretatie van Haussmann een welkome aanvulling van het stadsbeeld kan zijn.

Afbeelding 5. Mooie moderne stadsblokken met een knipoog naar Haussmann. Feyenoord City zou je er vol mee kunnen zetten. Bron

Nu de plannen op de stapel staan om rondom de nieuwe Kuip grootschalig te verdichten, zijn de Haussmann-blokken een mooie referentie. Wanneer men kritisch kijkt naar de bouwmassa’s in de omliggende wijken op Zuid, dan valt op dat op veel plekken in Zuid reeds lekkere dichtheden staan met bebouwing tot 5 hoog. Bij Feyenoord City kan dat nog wat grootstedelijker. Bouwblokken van 6 tot 8 lagen zouden op een subtiele wijze kunnen markeren dat dit het nieuwe epicentrum is van de directe omgeving. Op de hoeken kan men nog verder verdichten met hoogteaccenten. Door aandacht te leggen op de afwerking van de gevels, kan ook de esthetische kwaliteitsslag gemaakt worden waarmee Rotterdam Zuid een stukje allure krijgt die het zo node mist.

Afbeelding 6. Een verzameling van gesloten bouwblokken met hoogteaccenten op de hoeken. Niet voor niks heeft het centrum Madrid een extreem hoge woningdichtheid. Bron: Google Earth

Hundertwasser
Hundertwasser was een excentrieke Oostenrijkse kunstenaar/architect die droomde van gebouwen die bovenal mens- en milieuvriendelijk moeten zijn. In tijden waarin we trots op social media selfies posten van onze quinoa-bowls, waarin we bomen planten ter compensatie van een vliegreisje en onszelf schuldig voelen bij het eten van een lekker stuk vlees, zou architectuur à la Hundertwasser eigenlijk omarmd moeten worden. Niet alleen zijn gebouwen die mens- en milieuvriendelijk zijn goed voor de stad, het trekt ook nog eens bekijks. Wanneer je het succes op social media ziet van de ‘Pink Wall van Paul Smith’ dan is het geen rare gedachte dat deze gebouwen potentiële Instagramtoppers zijn..

Het leuke van Hundertwasser is dat de beste man helemaal niet begonnen is als architect. De kleurentovenaar stond in het begin van zijn carrière met name bekend om zijn schilderijen, voorstellingen en zijn excentrieke levenswijze. Hundertwasser had een bloedhekel aan de op dat moment gangbare rechtlijnige kaders van het leven. Toen hij de stap naar de architectuur maakte was het dan ook niet verwonderlijk dat de creaties van Hundertwasser zich kenmerkten door vrije vormen, overvloedig kleurgebruik en idealistische denkbeelden.

Anders willen zijn dan anderen en denken buiten de gebaande paden. Dat is een stad als Rotterdam op het lijf geschreven! De grote variëteit aan materialen en kleuren die te vinden zijn in het oeuvre van Hundertwasser zouden in geen enkele Nederlandse stad beter passen dan in een op en top multiculturele stad als Rotterdam. Moderne varianten van Hundertwasser zouden daarmee de belichaming kunnen zijn van het jonge en internationale karakter van de havenstad.

In tijden waarin we trots op social media selfies posten van onze quinoa-bowls, waarin we bomen planten ter compensatie van een vliegreisje en onszelf schuldig voelen bij het eten van een lekker stuk vlees, zou architectuur à la Hundertwasser eigenlijk omarmd moeten worden

Afbeelding 7. Één van Hundertwassers meest iconische bouwwerken ‘de Waldspirale’ in Darmstadt, Duitsland. Photo Credit: dalbera

In plaats van één of twee losstaande gebouwen leent deze architectuur zich ook prima om een hele wijk mee te ontwikkelen. De gemeente Rotterdam heeft ambitieuze plannen met het Merwe-Vierhavengebied. Naast grootstedelijke verdichting met woningbouw, zou dit gebied ook een creatief district moeten gaan worden met plekken voor de maakindustrie. Of je het nu mooi vindt of niet, Hundertwasser-architectuur is spraakmakend. In dat opzicht kan deze stijl het gebied een kenmerkende smoel meegeven. Wanneer je echt een creatieve hotspot wil maken, dan verdient dit gebied in het oog springende architectuur zoals Hundertwasser.

Tot slot
Als architectuurstad is het belangrijk dat Rotterdam zijn avantgardistische rol blijft vervullen. De nieuwe creaties van Rem Koolhaas, Winny Maas en Ben van Berkel zullen ook zeker in de toekomst de tongen doen losmaken. Soms is het echter helemaal niet zo’n slecht idee om met open vizier naar het verleden te gluren. En dan doel ik niet op het blind blijven volgen van modernistische tradities, want dat is reeds voldoende gebeurd in Rotterdam en heeft bewezen niet altijd een aantrekkelijke stad op te leveren (zie de Lijnbaan). Naast het modernisme zijn de afgelopen 100 jaar genoeg andere interessante architectuurstijlen gepasseerd die uitstekend passen bij het karakter van onze stad. Wat dat betreft zou het leuk zijn als een nieuwe generatie architecten ook eens inspiratie haalt uit stijlen zoals art deco, Haussmann of Hundertwasser.

Ook wat te vertellen?

Je e-mailadres houden we geheim.

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.