De Maassilo als plek waar energie wordt opgewekt. Als een plek waar ‘verticaal tuinieren’ tot kunst is verheven en waar kinderen van Rotterdam Zuid leren hoe ze eten moeten verbouwen. Volgens Dromers Rodney en Derek moet dit kunnen. Zij maakten voor de ontwerpwedstrijd ‘Je kan het dak op‘ een plan voor de Maassilo, waarvan we deel 1 al eerder ontvouwden met de rooftopbar en het kubushotel. Het dak krijgt een sociaal karakter waardoor het gebouw geen gesloten fort meer is, maar écht onderdeel wordt van haar omgeving. De Maassilo als bron van voedsel, energie en sociaal contact: dit is de Factory of Life.

Ontwerp: Rodney Kastelan en Derek van den Berg

Tekst: Bart Toorenaar en Stijn van Pelt

Energiedak

Zoals we in deel één al onderstreepten, staat de Maassilo op een plek die niet veel Rotterdamser kan. Pal naast het water, staat ingeklemd tussen drukke verkeersaders en de 19e-eeuwse stadshavens het gebouw los van overige hoogbouw. Dit heeft twee bijkomstige voordelen voor het produceren van groene energie:

• Er zijn vrijwel geen gebouwen in de directe omgeving die voor schaduw zorgen op het dak van de Maassilo;
  
• Het gebouw staat op een uitstekende plek om de vaak harde zuidwestenwind op te vangen.
  

Een combinatie van zonnepanelen en windmolens kunnen daarom voorzien in grote hoeveelheden energieopwekking. Geen gigantische windmolens die het aangezicht van de Maasvlakte domineren, maar urban windmills. In totaal hebben we in ons ontwerp ruimte gecreëerd voor 51 urban windmills die omgerekend voor zo’n 34 huishoudens energie kunnen opwekken.

De Maassilo staat op een plek die niet veel Rotterdamser kan. Pal naast het water, staat ingeklemd tussen drukke verkeersaders en de 19e-eeuwse stadshavens het gebouw los van overige hoogbouw.

Daarnaast willen we de westgevel betrekken bij de duurzame transitie die wij voor ogen hebben voor deze landmark.  De gevel bestaat nu uit staalplaten en kan worden bekleed met zonnepanelen. We zouden het ook kunnen doen met de zuidgevel van het gebouw, maar daar kiezen we bewust niet voor omdat het karakteristieke industriële aangezicht te veel zou aantasten. In totaal kunnen er op het dak en de westgevel 871 zonnepanelen, die op jaarbasis 56 huishoudens in hun energiebehoefte kunnen voorzien.

Het gebouw als batterij

Maar wat doe je met de energie als er op dat moment geen vraag naar is? Vaak stroken de piekmomenten qua energieproductie niet met de piekvraag. In plaats van het door de plee te spoelen pompen we de energie omhoog, letterlijk. De silo’s kunnen tot wel een miljoen kilo aan gewicht dragen en dankzij hun sterkte en hoogte zijn ze een potentiële hydrobatterij. Door deze silo’s vol te pompen met water uit de Maashaven en te gebruiken als een waterkrachtcentrale, beschikken we plots over een batterij die meer energie opslaat dan 120 huishoudens per dag verbruiken. Ter vergelijking: Eén Tesla Powerwall kan meer energie opslaan dan een gemiddeld Nederlands huishouden in een dag verbruikt. Op deze manier wordt er slim gebruik gemaakt van de op dit moment lege silo’s.

In plaats van het door de plee spoelen van overtollige energie pompen we de energie als water omhoog de silo’s in. Een zogenaamde hydrobatterij.

Dak van de laagbouw

Het dak van de Maassilo voorziet in een unieke kans. Met het realiseren van een moestuin, inclusief kassen en bomentuin, ontstaat er ruimte voor meerdere basisscholen om eigen voedsel te kweken en de kennis van het milieu te vergroten. Waarom vinden wij dit belangrijk? 

Rotterdam-Zuid staat altijd nog bovenaan de lijstjes waar je liever niet in staat. Onder andere wat betreft slechte voedingspatronen en kinderen die in armoede opgroeien scoort het stadsdeel slecht. En tussen die laatste twee bestaat onmiskenbaar een correlatie. Hebben wij de illusie die problemen op te lossen met ons ontwerp? Natuurlijk niet. Maar we willen wel de ruimte bieden op dit dak om kinderen die opgroeien in de ‘concrete jungle’, en in hun natuurlijke habitat te weinig in aanraking komen met groen te laten zien hoe gezond voedsel groeit. Hoe doen we dit? Door middel van de volgende elementen:

Moestuin

Het meest oostelijke gedeelte van het dak direct boven de Creative Factory zal ingericht worden met moestuintjes. De stedeling komt helaas maar zelden in contact met plekken waar zijn voedsel wordt verbouwd. De natuur en voedsel komen daardoor steeds verder van elkaar af te staan. Richt het dak in zoals dat van het Schieblock en je hebt een prachtige locatie om scholen zelf eten te laten verbouwen en al doende te laten leren over groen.

We willen de ruimte bieden op dit dak om kinderen die opgroeien in de ‘concrete jungle’ en die in hun natuurlijke habitat weinig in aanraking komen met groen te laten zien hoe gezond voedsel groeit.

Kassen

Als aanvulling op de moestuintjes plaatsen we enkele kleine kassen. Met deze afmetingen ontstaan er kleine klaslokalen waar bij slecht weer lessen voortgezet kunnen worden en andere gewassen verbouwd kunnen worden dan op het dak. Voor de kassen gebruiken we de layout van de silo’s die we inrichten als een schaakbord, zodat er voor iedere klas privé tuintjes ontstaan voor langere projecten. Op die manier kunnen kinderen zelf groene vingers groeien midden in de stad.

Arboretum

De ruimte die tussen de kassen vrij blijft, biedt plaats aan een arboretum, ofwel een bomentuin. De silo’s zijn perfecte bloempotten: ze kunnen veel gewicht dragen en zijn makkelijk water- en worteldicht te maken. Door de afmetingen is het mogelijk om grotere bomen te planten die normaal niet op daken toegepast kunnen worden. Door in iedere silo een ander type boom te planten ontstaat er een bijzonder bos op grote hoogte, uniek in de wereld. In het teken van groen naar de stad brengen en basisschoolkinderen te onderwijzen vormt dit bos uitstekend lesmateriaal.  Deze bomen zullen met de jaren steeds meer ruimte gaan bieden aan het leven op macroniveau in de stad. Bijennesten, kevers, rupsen en vogelkoloniën zullen hier prima vertoeven.

Door in iedere silo een ander type boom te planten ontstaat er een bijzonder bos op grote hoogte, uniek in de wereld.

In totaal behoeven de drie onderdelen ca. 2.000 vierkante meter aan dakoppervlak. De overige delen van het dak willen wij vol leggen met groene dakbedekking. Dit koelt niet alleen het gebouw maar ook de zonnecellen, met een hoger rendement tot gevolg. Door de kosten voor onderhoud en gebruik te delen tussen vele scholen komt groene les en bewustwording ineens dichtbij. Met minimale bouwkundige ingrepen en subsidie van de gemeente of een enkele groenliefhebbende gulle gever kan de jeugd van Zuid een waardevol cadeau krijgen.

Tenslotte geloven wij dat een openbaar dak van de Maassilo bijdraagt aan de binding van de kinderen met de stad. Waarom? We kunnen inmiddels uit eigen ervaring spreken: wie de stad vanaf deze plek ziet liggen en geen kippenvel krijgt, heeft geen hart voor de stad.

Vertical farming in de silo’s

Het overgrote deel van de silo’s is nu volledig functieloos. Dat vinden wij doodzonde. Wij geloven in het hergebruiken van deze silo’s op een duurzame manier. Naast dat een aantal van de silo’s gebruikt worden voor de hydrobatterij, zien we voor de silo’s een enorme kans voor vertical farming. De naam zegt het al, het verticaal produceren van voedsel. De silo’s lenen zich daar met hun grote draagvermogen uitstekend voor. Het hotel en de clubs in het gebouw kunnen de gewassen die er verbouwd worden vervolgens weer gebruiken op de eigen menukaart.

Vertical farming speelt in op twee groeiende ontwikkelingen op wereldwijde schaal: a) steeds meer behoefte aan voedsel dat van dichtbij komt, omdat de avocado’s die je eet die uit Zuid-Amerika worden over gevlogen toch niet zo duurzaam zijn als je dacht. b) steeds schaarser wordende landbouwgrond.

Eten verbouwen in de stad is vaak onbetaalbaar door de kleine oppervlaktes, hoge huurprijzen en de bouwkundige ingrepen die nodig zijn. Dit wakkert de ontwikkeling van urban farming, of vertical farming verder aan. Door efficiënt om te gaan met water, energie en ruimte wordt dit concept steeds aantrekkelijker om toe te passen op grote schaal. Alleen, hoe doe je dat als gebouwen vaak niet zijn ontworpen voor stedelijke akkerbouw? De Maassilo is door zijn unieke structurering de uitzondering op de regel, in de silo’s valt prima te boeren en ze staan er al.

De verticaliteit van de silo’s zorgt ervoor dat er op weinig grondoppervlak veel voedsel verbouwd kan worden. Daarnaast leent het gebouw zich door zijn karakter en de afmetingen van de silo’s voor niet veel andere functies. De verticale silo’s staan het toe om langs de wanden te verbouwen en in het midden verticaal te bewegen middels een liftje. De betonnen wanden zijn zowel isolerend als voldoende sterk om de benodigde belasting te dragen. De vele silo’s kunnen silo voor silo ingericht worden en meegroeien met het aanwezige budget en vraag. Door het gesloten systeem, de goede isolatie , de toepassing van reflecterende folie op de wanden en de toepassing van ultraviolet led verlichting kan hier met minimale kosten efficiënt landbouw bedreven worden. De silo’s zijn met de evenementenzalen te verbinden door een glazen vloer. Dit glas hoeft niet belast te worden, voorkomt galmen maar maakt de 30m hoge schachten en verticale planten zichtbaar vanuit de zaal. Met een uniek en spectaculaire beleving tot gevolg.

Door het gesloten systeem, de goede isolatie , de toepassing van reflecterende folie op de wanden en de toepassing van ultraviolet led verlichting kan in de silo’s met minimale kosten efficiënt landbouw bedreven worden.

Conclusie

De Maassilo in zijn huidige vorm biedt veel meer mogelijkheden dan de toevoeging van een rooftopbar en een rooftophotel. Door de unieke combinatie van ongebruikte silo’s en grote dakoppervlaktes met dikke uitzichten, kan de Maassilo ingezet worden als energiebatterij en als lesmateriaal voor kinderen van scholen uit de omgeving.