Van Wilhelminaplein tot Wilhelminapark

Van Wilhelminaplein tot Wilhelminapark

Je krijgt als voetganger niet bepaald een warm welkom op Zuid bij het oversteken van de Erasmusbrug. Uitlaatgassen, voorbijrazend verkeer, anonieme hoge torens en flinke rukwinden vechten om aandacht op deze locatie. Eigenlijk staat deze plek symbool voor het Rotterdam van de afgelopen decennia, waar een gebrek aan goede openbare ruimte gemeengoed was.

Met de vorig jaar gepresenteerde plannen voor de openbare ruimte, mede mogelijk gemaakt door de Eneco-klapper, laat de gemeente zien een andere koers te willen varen. Gezelligheid en kwaliteit op straatniveau is het nieuwe mantra. Het waren lang ongewenste termen die niet ‘pasten’ bij het stoere imago van Rotterdam als rauwe havenstad, het lijkt nu echter het nieuwe normaal.

Prominente plekken in de binnenstad die niet uitblinken om de kwaliteit van buitenruimte, zoals het Hofplein, de Blaak en binnenhavens zoals de Rijnhaven en de Maashaven worden getransformeerd tot groene en klimaatadaptieve oases. Hiermee wordt de binnenstad aantrekkelijker, beter voorbereid op een warmer klimaat en worden investeringen bij marktpartijen ontlokt die graag meesurfen op deze golf van positivisme.

Vooropgesteld: dat is geweldig nieuws waar niemand op tegen kan zijn. Maar we missen in dit lijstje wel een make-over van het Wilhelminaplein. Waar op andere plekken de voetganger centraal wordt gesteld, domineert hier nog veel te veel het asfalt en verkeer op wielen. In dit artikel doen wij daarom een gewaagd voorstel om ook het Wilhelminaplein grootschalig aan te pakken in drie stappen.

Door: Derek van den Berg (tekst) en Ruben Spyke (visualisaties)

Van verkeersplein naar park in drie stappen

1. Breng de plinten tot leven

Zorg voor voldoende aantrekkelijk programma in de plinten (begane grond) van de gebouwen rondom het plein. Met name de plint van de Rechtbank zou zeer opknappen als er een publieke functie in komt zoals een koffiezaak.

2. Ontwikkel een nieuw gebouw aan de noordkant van het plein tegen de rivier aan

Hier aan de Maas, met fantastische uitzichten, zou een iconische tegenhanger van de Zalmhaventoren gerealiseerd kunnen worden. Het versterkt enorm de geborgenheid van het Wilhelminaplein en zorgt voor meer activiteit en sociale controle rondom. Bijkomend voordeel: er zijn veel woningen te maken op een plek die op dit moment niet op de bouwagenda van de gemeente Rotterdam staat. Daarnaast kan de grondwaarde op deze plek de transformatie van verkeersplein naar park mogelijk deels bekostigen. Dit is iets om verder te onderzoeken.

3. Til het voetgangersgebied op tot boven de infrastructuur

Een nieuw voetgangersgebied bovenop de bestaande infrastructuur dat aan takt op de omliggende bebouwing. Hierdoor kunnen voetgangers kriskras het plein oversteken. Het kan een punt van ontmoeting of bezinning worden temidden van het groen en bovenop de stedelijke hectiek. Je kan met landschapsarchitecten nadenken over de vegetatie bovenop het platform en echt iets bijzonders doen. Er is ruimte voor foodtrucks of kleine optredens van artiesten, goochelaars of hobbyschilders. Kortom, je creëert er een volledig nieuw stukje verblijfsruimte mee op een cruciale plek in de stad.

Waarom het Wilhelminaplein nu nog geen plek voor de voetganger is

Afbeelding 1. Het Wilhelminaplein: een gebrek aan goede uitnodigende bebouwing rondom en een zee van asfalt en trambanen. Bron: google streetview.
Afbeelding 1. Het Wilhelminaplein: een gebrek aan goede uitnodigende bebouwing en een zee van asfalt en trambanen. Bron: google streetview.

Uitlaatgassen, voorbijrazend verkeer, anonieme hoge torens en flinke rukwinden typeren het Wilhelminaplein.

Elke Rotterdammer rijdt wel eens over het Wilhelminaplein. En dat is het precies het probleem. Ondanks de aanwezigheid van het woord ‘plein’ in de naam, lijkt het kruispunt met asfalt, tramrails en stoplichten in de verste verte niet op een plein. Waar in andere steden pleinen een fijne verblijfsplek vormen voor voetgangers, omgeven door gebouwen met winkels en horeca, valt Rotterdam op door pleinen met een grote focus op de auto. Hofplein, Churchillplein, Wilhelminaplein,…de lijst is veel te lang.

De Rechtbank is nu kil en weinig uitnodigend

Afbeelding 2. De rechtbank op het Wilhelminaplein. Een ‘gesloten bunker’ zou te complimenteus zijn. Dit pand voegt werkelijk niets toe voor de beleving op straatniveau. Bron: Google streetview.

Het Wilhelminaplein is dus niet uniek in zijn soort, maar kent wel zijn eigen situatie. De zuidwestkant van het plein is zo slecht nog niet, met enkele prima horecazaken. De goed lopende Happy Italy bijvoorbeeld (buiten lockdowns), bewijst dat aan voorbijlopende voetgangers geen gebrek is. Ook de horeca op de kop van de Wilhelminapier en het Luxor-theater voegen leven toe aan de brouwerij. De problemen beginnen voornamelijk aan de overkant bij de Rechtbank. Mogelijk bewust zo ontworpen vanwege zijn functie, straalt dit gebouw geen stedelijke dynamiek en warmte uit. Een upgrade van de plint (begane grond), waarbij publiek programma zoals een leuke koffiezaak toegevoegd wordt, zou hier zeer welkom zijn en is absolute noodzaak om de hoek tussen het Wilhelminaplein en de straks herontwikkelde Posthumalaan te activeren en verbinden.

Pleingevoel versterken door het Wilhelminaplein wanden rondom te geven.

Afbeelding 3. Aan de noordkant van het plan langs de Maas is geen bebouwing en dat maakt dat van een ‘pleingevoel’ überhaupt geen sprake is.

Aan de andere kant van de straat, de Maaszijde, is geen bebouwing. Terwijl juist de meeste succesvolle pleinen zich kenmerken door stedelijke wanden rondom met aantrekkelijke programmering. Deze plek aan de Maas is misschien wel een van de meest interessante locaties van de stad. Het biedt een vrij uitzicht over de rivier en is uitermate geschikt voor een stedelijke invulling met programma waarmee activiteit aan het Wilhelminaplein ontstaat. Een betere woonlocatie met dito uitzicht is bijna niet te bedenken. Een appartementengebouw met horeca en maatschappelijk programma in de plint zou hier dus echt van toegevoegde waarde kunnen zijn. Ramen waar ‘s avonds licht achter brandt, zicht vanuit de woningen op het plein, toffe horeca in de plint. Het brengt leven en het geeft enorm veel gewenste sociale controle. Qua hoogte zou het een mooi één-tweetje kunnen maken met de Zalmhaventoren, als ultieme tegenhanger. Een en ander laten wij zien in onze afbeeldingen.

Afbeelding 4. Een markant gebouw aan de rivier zou een mooie tegenhanger van de Zalmhaventoren zijn. Veel belangrijker nog: het zorgt er voor dat het Wilhelminaplein aan vier zijden stedelijke wanden, activiteit, sociale controle en geborgenheid krijgt.

Aantrekkelijker voor fietsers en voetgangers zowel boven als onder

Met een verbetering van de plint van de Rechtbank en een gebouw aan de Noordzijde hebben we twee concrete acties om het Wilhelminaplein te upgraden. Maar we zijn er dan nog niet. Door de vele verkeersstromen blijft het Wilhelminaplein met name voor voetgangers en fietsers een immense barrière. Met alle ontwikkelingen die gaande zijn bij de Rijnhaven is de verwachting dat de hoeveelheid fietsers en voetgangers hier fors zal toenemen. De volledige Rijnhaven wordt opnieuw ontwikkeld en het ‘Rondje Rijnhaven’, zoals de gemeente dat liefkozend noemt, is in potentie de belangrijkste wandelroute van Rotterdam in een adembenemende grootstedelijke setting. Ook langs de nieuwe groene as, die vanaf de Hofbogen, langs het Hofplein en de Coolsingel richting de Rijnhaven en de Maashaven loopt, ligt het Wilhelminaplein als cruciaal schakelpunt. Kortom, de argumenten stapelen zich op om ook tijd, energie en geld te steken in het aantrekkelijker maken van het Wilhelminaplein zelf.

Inspiratie uit het buitenland

Om tot een oplossing te komen voor het Wilhelminaplein, zijn wij gaan ‘gluren bij de buren’. In Shanghai ligt een interessant verkeersknooppunt met opgetilde voetgangersrotonde in het Pudong Financial District. In landen als China werkt men voornamelijk conform het adagium ‘groter is beter’ en Pudong is daar geen uitzondering op. 400 meter hoge wolkenkrabbers (inmiddels waarschijnlijk nog hoger) worden geflankeerd door stadssnelwegen van 2 x 5 banen waarbij de voetgangers een bijrol vertolken. Het is zeer indrukwekkend en het hart van menig kosmopoliet zal sneller kloppen, maar een gezellig stuk stad waar je naartoe gaat om te flaneren of te verblijven is het zeker niet. Uit nood geboren is daar het maaiveld (het niveau waar de voetganger loopt) opgetild om daarmee het aantal oversteekpunten rondom verkeersknooppunten te reduceren. Positief effect is dat voetgangers daar ineens een rustpunt hebben gekregen in alle hectiek van de stad. Als voetganger zweef je als het ware boven het verkeer en er is ruimte om even te zitten, te kletsen of gewoonweg te contempleren. Als de infrastructuur voor auto’s en trams niet weg te moffelen is, dan is het zo’n gek idee nog niet om voetgangers juist de ruimte erboven te schenken.

Afbeelding 5. De voetgangersrotonde in het Pudong Financial District verbindt de verschillende hoeken van het verkeersplein. Bron: rechtenvrije afbeelding google.

Het is mogelijk om met zo’n opgetild voetgangersplein hele spannende dingen te doen, het kan echt iets bijzonders worden waar mensen op af komen. Wij hebben daarom het concept van het opgetilde voetgangersplein losgelaten op het Wilhelminaplein en gekeken of dit te combineren valt met vergroening en het koppelen van interessante functies.

Door het plein op te tillen ontstaat ‘multi-level ruimtegebruik

Afbeelding 6. Door de verbinding voor voetgangers en fietsers op hoogte te leggen ontstaan er twee dingen. Een veilige oversteek en een interessante groene verblijfsplek te midden van stedelijke dynamiek. Tevens kan er een mooi dak ontstaan boven het tramstation, waarmee het wachten op de tram een stuk comfortabeler wordt.

Ons idee is om van het Wilhelminaplein een opgetild plein te maken dat alle vier de zijden met elkaar verbindt. Een zogenaamd zwevend voetgangersplein. Niet alleen om een veilige en snelle oversteek voor voetgangers te waarborgen, maar juist om een plek van rust en bezinning bovenop de verkeerschaos te creëren. Een plek waar je te midden van groen en omgeven door bijzondere bebouwing tot rust komt. Een plek met prachtige vergezichten naar Noord en richting de nieuwe skyline aan de Posthumalaan. Een plek waar activiteit en gezelligheid is door de aanwezigheid van permanente foodtrucks en kleine optredens. Een opgetild plein dat ook direct verbonden is met belendende bebouwing. Een entree naar het Luxor-theater, een entree op hoogte naar de nieuwe wolkenkrabber aan de Maas. Waarom niet?

Niet alleen bovenop ontstaat een nieuwe wereld, ook onder het opgetilde plein ontstaat een nieuwe dynamiek. Er ontstaat multi-level ruimtebruik. In de voeten van het opgetilde plein is ruimte voor kleinschalige retail, horeca en maatschappelijke voorzieningen zoals een kleermaker, wasserettes of een pick-up point. Dit soort maatschappelijke functies kunnen vaak niet de hoge huren betalen die vastgoedeigenaren vragen in prestigieuze projecten als ‘De Rotterdam’ of ‘The Sax’, maar zouden hier natuurlijk uitstekend kunnen landen en daarmee leven in de brouwerij toevoegen. Dit soort gelaagdheid, met een opgetild plein met functies, boven horeca, retail en maatschappelijke functies, welke weer boven een metrostation zitten, is eigenlijk heel gebruikelijk in steden zoals Tokyo bij ov-hubs zoals het Shinjuku Station. We hoeven dus niet het wiel opnieuw uit te vinden. 

Afbeelding 7. Ook vanaf de in-/uitgang van metrostation Wilhelminaplein voegt het opgetilde pocket-park een nieuwe beleving toe. Waar bovenop een plek voor bezinning en rust is gecreëerd te midden van alle stedelijke hectiek, bieden de ruimtes eronder kansen voor een 7/11, koffie- en lunchzaken, wasserettes, schoenmakers, of andere broodnodige maatschappelijke voorzieningen. Bovenal zorgen de functies er onder voor levendigheid en sociale controle.

Door intensief te vergroenen, wordt het Wilhelminaplein het ‘Wilhelminapark’

Terwijl wij over het opgetilde voetgangersplein aan het fantaseren waren, beseften wij ons ineens dat deze plek zelfs de potentie heeft om een park te worden. Hoe gaaf zou het zijn, om op deze plek, bovenop het verkeer, tussen de bomen en planten naar de vogeltjes te kunnen luisteren? Dat is het ultieme contrast vergeleken met de knarsende wielen van de tram of de toeters en uitlaten van auto’s die nu te horen zijn. 

Deze vergroening van de stad is tof, maar ook hoogst noodzakelijk. Niet alleen om de stad de ruimte te geven om te ademen en daarmee weerbaarder te maken voor klimaatverandering en hittestress, maar ook om Rotterdammers een plek te geven om te bezinnen. Wij zijn er heilig van overtuigd dat dit soort rustpunten in de drukker wordende stad een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Om de hoek bij de Rijnhaven is men al volop bezig met een nieuw park. Met een kleine moeite kan het Wilhelminaplein verbonden worden met de Rijnhaven, waarmee een nieuw zwevend pocket-park gecreëerd wordt: het Wilhelminapark.

Tot slot

De afgelopen jaren heeft de gemeente Rotterdam in een aantal steden in de keuken gekeken hoe zij met hun openbare ruimte omgaan. Inspiratiebezoeken aan onder andere Bordeaux en Vancouver heeft de gemeente een aantal mooie referenties gegeven hoe investeringen in de openbare ruimte kunnen bijdragen aan de revitalisatie van plekken in de binnenstad. 

Investeren in vergroening van de openbare ruimte is goed voor de biodiversiteit, de klimaatadaptatie en de algehele aantrekkelijkheid van de stad. Het kost niet alleen geld, het levert ook geld op: het vastgoed in de directe omgeving wordt meer waard waardoor de belastinginkomsten omhoog gaan en vastgoedeigenaren worden gestimuleerd om te investeren in hun locaties. Als de stad aantrekkelijker wordt, willen meer mensen wonen en werken in Rotterdam en komen er meer toeristen en dagjesmensen naar de stad. En het belangrijkste, het doet direct iets met het geluksniveau van de Rotterdammer! Een gelukkige stad is een gezonde stad en vice versa.

Wij zijn daarom van mening dat de ruim 220 miljoen euro die Rotterdam heeft vrijgespeeld voor een groene make-over van de stad een prachtige eerste stap is. Maar Rotterdam is daarmee nog lang niet af. Plekken als het Wilhelminaplein liggen op een cruciaal knooppunt tussen grote stedelijke ontwikkelingen en vragen ook om een kwaliteitsinjectie. Met een opgetild park dat verbonden is met de gebouwen en zijn omgeving, ruimte biedt aan foodtrucks en kleine optredens en een plek wordt voor rust en bezinning, krijgt de voetganger eindelijk prioriteit op het Wilhelminaplein. 

Wij dagen gemeente en marktpartijen uit om met ons mee te denken over de transformatie van deze plek.

deze plek. Voor contact: info@rotterdamsedromers.nl

Ook wat te vertellen?

Je e-mailadres houden we geheim.

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.