Een vierdelige serie schrijven over street art? Eerlijk is eerlijk, onze mede-dromers keken ons nogal verbouwereerd aan toen we dit op de redactievergadering van maart jongstleden aankondigden. Vier stukjes volschrijven over graffiti? Succes. Toch vonden wij dat er op een stadsblog als het onze een stadse kunstvorm als street art uitgebreid ‘zendtijd’ verdient. Maar is er dan wel genoeg over te schrijven? Na een uurtje professioneel googelen waren we overtuigd van wel.

Door: Bart Toorenaar en Bonne de Roos

En boy we were right. In deel 1 keken we naar de maatschappelijke waarde van straatkunst, in deel 2 kozen we 8 plekken uit in Rotterdam die wat ons betreft wel een likje spuitbus konden gebruiken, en in deel 3 keken we bij steden om ons heen wat we van hun street art culture konden leren. Ons vierde en laatste deel over street art in Rotterdam dwingt ons om ook naar de toekomst te kijken. Wat zit er in de pijplijn voor deze jonge kunstvorm? En welke rol moet de gemeente daarin nemen?

Street art als silver bullet om een buurt op te leuken

Dat street art veel kan betekenen voor Rotterdam schreven we al eerder. Het geeft een buurt smoel, biedt buurtbewoners gratis toegang tot kunst en geeft lokale kunstenaars een podium. Door z’n rauwe, jonge en edgy imago (en de hoge Instagrambaarheid) werkt street art als een magneet op jonge en (enigszins) creatieve mensen. Het lijkt het vaste recept te zijn in de perfecte hipsterbuurt: naast de koffiebars, lofts en foodhallen is de street art het tegengif om de wijk niet te netjes te laten lijken. En juist daardoor gebruiken beleidsmakers straatkunst nu gretig als tovermiddel om grijsbetonnen straten smoel te geven. Wil je een buurt opleuken? Vraag een handvol artiesten om hun creativiteit te botvieren op een paar blinde muren en voilà: je buurt gaat erop vooruit. Street art verwordt zo tot een slappe gimmick om stadsontwikkeling te faciliteren.

Street art lijkt het vaste recept te zijn in de perfecte hipsterbuurt

Verliest street art zijn kracht door wildgroei?

Niemand zal tegen meer kunst op straat zijn. Maar de kracht van street art is juist z’n stoere imago en verhalende kracht: maatschappijkritische onderwerpen en lokale helden die een podium krijgen. Het gevaar van een wildgroei van straatkunstwerken is dat de kracht ervan verwatert. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat street art zich positief ontwikkelt in de stad? Laten we het aan de kunstenaars over, of moet de gemeente zich actief bemoeien met het laten groeien van straatkunstmuseum Rotterdam?

De situatie nu: de gemeente laat het op z’n beloop

Op dit moment bemoeit de welstandscommissie van Rotterdam zich niet met het aanbrengen van straatkunst. De gemeente laat het plaatsen van street art vaak over aan de artiest, de eigenaar van het pand en de bewoners. Judith de Leeuw (JDL Street Art) denkt dat de Rotterdamse street art scene gedijt bij dit laisser-faire-beleid. ”In Rotterdam is een stuk minder bureaucratie qua street art dan in andere steden, en dat geeft veel vrijheid – met een goed plan kun je veel doen in de stad. En vrijheid is essentieel voor het maken van mooi werk. Je geeft kunstenaars zo de kans om iets unieks neer te zetten, om de echte, rauwe boodschap naar voren te halen. Daarom ben ik voorstander van zo min mogelijk bemoeienis vanuit de gemeente.”

Initiatiefnota Street Art: ‘gemeente, ontwikkel een street art-beleid’

Dit gebrek aan bemoeienis wordt in de Initiatiefnota Street Art van GroenLinks, D’66 en Nida ook wel uitgelegd als een gebrek aan betrokkenheid. De partijen schrijven dat de gemeente een duidelijk standpunt in moet nemen om street art in Rotterdam echt op de kaart te zetten en roepen op tot “meer ruimte voor street art.” Meer legale plekken, gemakkelijker toegang tot muren en gebouwen, onderwijs over street art en meer financiering moeten street art laten uitgroeien tot een Rotterdams visitekaartje. In de reactie van wethouder Pex Langenberg op de nota staat: “Iets meer regie, iets meer kwaliteitswaarborgen en enkele aanvullende kaders zoals hiervoor genoemd, zullen de Street art in Rotterdam zeker ten goede komen.” Deze maand verwacht hij een ‘visie en beleidskader’ te kunnen aanbieden aan de gemeenteraad.

Welstandscommissie voor street art

De goede bedoelingen van de partijen ten spijt: wij krijgen kriebels als we het woord ‘kaders’ horen bij kunst. Als een kunstenaar zich moet gaan schikken naar een uitingsvorm bedacht door een ambtenaar, gaat er wel wat spanning verloren. Judith de Leeuw beaamt dat. “Met een bemoeienis vanuit de gemeente belemmer je het creatieve proces van de kunstenaars. Dan wordt er nog wel commercieel werk gemaakt, maar geen kunst. Ik zie liever dat de gemeente een curator aanstelt met een goede reputatie in de kunstwereld, en dat daarop wordt vertrouwd voor een goede lijn in de kunst op straat.”

Toch zijn er succesverhalen aan te wijzen van een actieve samenwerking tussen kunstenaars en gemeenten. In onze lijst Gluren bij de buren: street art namen we je al mee naar Heerlen: een stad die na het sluiten van de mijnen totaal leegliep en ontzield achterbleef. Om van het Zuid-Limburgse toerisme mee te profiteren besloot de gemeente de Heerlen Murals te maken. De betonnen Belgische badplaats Oostende onderging hetzelfde lot: de gemeente nam zelf het voortouw in de creatie van street art – met ontzagwekkend resultaat. En ook in onze eigen rotstad zijn er prachtige liefdesbaby’s ontstaan uit vrijerijen tussen het college, de bewoners van Crooswijk en Rewriters Rotterdam: het zwembad in Schuttersveld, op de Boezemstraat en op de Pijperstraat.

Street art terug naar de roots

Sommige kunstenaars hebben twijfels bij dit soort samenwerkingen. Chris Versteeg van SAM Magazine: “Het is natuurlijk hartstikke mooi als je wordt gefêteerd door de gemeente en 5 dagen de tijd krijgt om lekker je gang te gaan, daar durfde je 15 jaar geleden niet eens van te dromen”. Maar toch mist Versteeg soms de tijden van de jaren ‘90 nog weleens; een relatief kleine maar erg actieve scene, de stad stond nog niet niet in positieve top-10 lijstjes en de binnenstad was guurder dan de noordwestenwind op de Oosterscheldekering in november.

Versteeg: “Er was amper camerabewaking, en helemaal geen mensen die filmden met hun mobieltjes. Volgens mij had de politie ook vaak andere dingen te doen, maar als ze je snapten, dan was het even lekker een stukje rennen. Misschien is het ook vals sentiment hoor, in veel opzichten is alles vandaag de dag stukken beter en onder de streep wordt de stad alleen maar beter van initiatieven zoals Rewriters Rotterdam. Het motiveert een nieuwe generatie en er is veel meer waardering voor street art. Het enige nadeel dat ik zie is dat als je te afhankelijk wordt van steun van bijvoorbeeld de gemeente, je jezelf na elke verkiezing moet afvragen of je nog wel kan doorgaan. Daarom zal ik altijd een voorliefde houden voor het illegale en semi-illegale, zelf geïnitieerde werk van gasten die muren schilderen gewoon omdat ze dat willen.”

Street art: straat of braaf?

Het tegengeluid van Chris bevestigt de spagaat waar de street art-scene in zit: enerzijds koesteren ze hun ruige imago met events als het Balaclava-festival, waar iedereen met een bivakmuts op rondliep en driftig aan het Twitteren was dat de politie een paar keer kwam kijken. Anderzijds kan street art niet zonder zijn nieuwbakken populariteit. Van de Instagrambaarheid van street art, via citybloggers die street art-routes maken en delen, tot aan het stadhuis, waar ambtenaren street art dankbaar als ingrediënt gebruiken voor hun gentrificatiecocktail. Maar hoe koester je de echtheid van street art in de stroomversnelling van de mainstream? Dat is de vraag die de komende jaren zal blijven spelen, ook in Rotterdam. Eén ding is zeker, wij zijn in het schrijven van deze vierdelige serie nog meer fan geworden van straatkunst.

Dit is het vierde deel van de Rotterdamse Dromers artikelenreeks over street art. De eerdere edities die reeds verschenen zijn vind je hier:
Deel 1: Dit kan street art voor Rotterdam betekenen
Deel 2: 8 plekken in Rotterdam die schreeuwen om street art
Deel 3: Gluren bij de buren: wat kan Rotterdam leren qua street art van andere steden?

We willen de volgende mensen bedanken voor hun medewerking bij het maken van deze artikelreeks: Dave Vanderheijden, Chris Versteeg, David Roos, Raymond Landegent, Conny Wentinck, Mike Rodic en Judith de Leeuw.