Street art is hip, en terecht. De tijden dat street art vooral bestond uit slordig ondergekalkte garagedeuren met teksten als ‘Rotterdam Hooligans’ of ‘SCF’ zijn voorbij. Street art is niet meer het resultaat van een vandalistische hobby die het daglicht niet verdraagt. Nee, street art is nu Kunst met een hoofdletter K.
Professionele street art-kunstenaars kunnen lelijke plekken mooi maken, dat weten we inmiddels. En de talloze lijstjes over de tofste street art plekken in Rotterdam kennen we ook. Maar kan street art nog meer betekenen voor een stad dan verfraaiing alleen? Dat is de vraag die wij onszelf en enkele Rotterdamse experts in dit jonge vakgebied voorlegden. We kwamen tot de 6 betekenissen van street art voor een stad.
Woorden: Bart Toorenaar en Bonne de Roos
Platen: David Roos
1. Gratis kunsteducatie
‘Street art is als een openluchtmuseum dat iedere dag open is’, zegt Dave Vanderheijden, eigenaar van Rewriters Rotterdam, een platform dat zich hard maakt voor straatkunstenaars in Rotterdam. ‘Dat educatieve karakter moeten we koesteren, want veel mensen komen zo op een natuurlijke manier met kunst in aanraking, ook in mindere buurten. Iedereen in Rotterdam kan straatkunst van hoog niveau zien, zonder een cent te betalen.’
Daar zit wat in. Het openbare karakter contrasteert met het elitaire aura dat volgens sommigen om kunst heen hangt. ‘Street art is publiek, iedereen ziet wat je hebt gemaakt’, zegt ook Judith de Leeuw, street art-kunstenaar. Voor haar was die zichtbaarheid de reden om street art te gaan maken. ‘Je werk hangt niet te verstoffen in een galerij. Juist omdat het openbaar is, ontlok je een reactie en gaan mensen het gesprek met elkaar aan. En is dat niet het doel van kunst?’
2. Street art als politiek statement
Street art wordt vaak gebruikt om een politiek geëngageerde boodschap te etaleren, juist omdat het openbaar en voor iedereen te zien is. Banksy is daarvan een bekend maar inmiddels een tikkeltje blasé schoolvoorbeeld. Hij bewees dat straatkunst meer is dan alleen esthetiek wanneer er politiek in verpakt zit. Goede politieke straatkunst heeft niet alleen een boodschap die controversieel is, maar die ook met een reden op een bepaalde plek is gespoten. De zoenende Honecker en Brezjnev op de overblijfselen op de Berlijnse muur ademen historie.
Het street art-oeuvre van Rotterdam heeft minder politieke beladenheid. Wij leven immers in een land dat niet geteisterd wordt door hevige crises, en tot nu toe gelukkig verstoken is gebleven van bloedige terroristische aanslagen. Waar moet je dan muren dan mee volspuiten om politieke impact te maken?
We vroegen Chris Versteeg van Projekt C en SAM Magazine (Street And More) waarom we weinig geëngageerde statements kennen op de Rotterdamse muren. ‘Politieke statements in een land als Nederland zijn beperkt houdbaar: onze neiging tot compromis draait de benodigde spanning vaak de nek om. Daarnaast, street art als politiek statement is voor weinigen weggelegd. Je ziet dat sommige kunstenaars het Banksy-trucje proberen na te doen, maar dat is toch een beetje alsof je bijvoorbeeld de Beatles covert. Leuk, maar nooit zo goed als het origineel. Daar komt bij dat kunstenaars niet per sé politiek geëngageerd zijn; de meeste willen gewoon een mooi beeld in de openbare ruimte achterlaten.’
3. Street art als reason to visit
Steden die street art proberen te beperken tot elektriciteitshuisjes en verlaten tramtracés in uithoeken van de stad slaan de plank mis. Street art is inmiddels een reason to visit voor een jong, kunst-minded publiek. Neem Heerlen. ’Eén van de lelijkste plekken van Nederland’, zegt geboren Heerlenaar Dave Vanderheijden. ‘Zij begrepen in een vroeg stadium dat straatkunst een rol kan spelen voor een stad die stedenbouwkundig niet zo veel te bieden heeft, waar de bevolking krimpt en waar verpaupering op de loer ligt. Nu is Heerlen de meest vooruitstrevende gemeente in Nederland als het gaat om straatkunst’.
‘Ook Rotterdam begint de meerwaarde van street art als City Marketing steeds beter te begrijpen’, vertelt Vanderheijden, ‘alhoewel dat wel lang heeft geduurd’. Het gebombardeerde centrum en de met Trespa-platen bedekte buitenwijken lenen zich uitstekend voor een gevarieerd kleurenpallet.’ Met het Rotterdam Street Art Museum staat er in ieder geval een streetart-trekpleister waar iedereen werk van wereldwijd bekende kunstenaars kan bekijken op de Rotterdamse straten.
4. Laagdrempeligheid voor kijkers én makers
Wie beeldhouwer wil worden, heeft poen nodig. Wie professioneel schrijver wil worden heeft connecties en een uitgever nodig. Wie cellist wil worden in het Rotterdam Philharmonisch Orkest heeft een startkapitaal nodig. Een straatkunstenaar heeft een rammend goed idee nodig, een muur en wat spuitbussen. Die laagdrempeligheid, gecombineerd met het open karakter van de publieke ruimte, maken de kunst uitermate toegankelijk voor zowel makers als kijkers.
Een mooi Rotterdams voorbeeld van de laagdrempeligheid van straatkunst geeft Raymond Landegent. Met zijn bedrijf Maison Savant organiseert hij Outsider/Street Art. Met dit project biedt hij mensen met een beperking de mogelijkheid om hun kunst te laten zien in de buitenruimte. ‘Street art moet voor iedereen toegankelijk zijn, zowel om te maken als om te bewonderen. Wij willen met Outsider/Street Art kunstenaars die soms buiten de boot vallen in de maatschappij een podium bieden. Zo kunnen ze hun creatieve kant tonen, niet alleen tussen de 4 muren van een galerie of museum, maar juist ook in de publieke ruimte’.
Inmiddels zijn er werken van deze openluchttentoonstelling te bewonderen aan de zijkant van de Keilewerf en op de Lijnbaan. Er wordt op dit moment hard geklust aan kunstwerk nummer 3 op de Witte de Withstraat. En alle steun is welkom voor de artiesten. Je kunt ze helpen door hier een Art Print te kopen en nieuwe muren mogelijk te maken.
5. Interactie met publieke ruimte
Street art krijgt een extra dimensie als de kunst samen met het canvas een spelletje speelt. Denk aan 2 ramen als ogen van een portret, of een klimop die de haren van een meisje op de muur.. Of nog knapper, als je interactie met publieke ruimte combineert met een politiek statement, wat Banksy in Londen met zijn ‘I don’t believe in global warming’ realiseerde.
In Rotterdam schiet ons één kunstwerk te binnen wat zich enigszins kan meten met de frivole manier waarop bovenstaande kunstwerken in de publieke ruimte zijn vermengd. Daan Botlek (hoe Rotterdams is die naam?) maakte op de hoek van de Schilderstraat en de Schiedamse Vest interactief kunstwerk Make It Happen dat de kijker uitnodigt om de trap op te lopen.
6. Hommage aan local heroes
Iedere stad eert zijn eigen helden. Vaak bloedserieus, als een icoon van de stad voor de eeuwigheid een eerbetoon verdient, soms met een licht spottende ondertoon als het een lokale politicus betreft. Het mooiste Rotterdamse voorbeeld van een eerbetoon voor een lokale held? Wat ons betreft de muurschildering van Erik Zeijst voor Coen Moulijn in de Moerkapellestraat in het Oude Noorden. Een recent voorbeeld is rapper Winne, die met de helft van z’n kop door Judith de Leeuw is vereeuwigd op een woonblok van zes verdiepingen dat uitkijkt op Rotterdam Centraal.
Dit is het eerste deel van een reeks over street art in Rotterdam. De volgende delen lees je hier:
Deel 2: acht plekken in Rotterdam die schreeuwen om street art
Deel 3: Gluren bij de buren: wat kan Rotterdam qua street art leren van andere steden?
Deel 4: Street art in Rotterdam: hoe nu verder?
We willen de volgende mensen bedanken voor hun medewerking bij het maken van deze artikelreeks: Dave Vanderheijden, Chris Versteeg, Raymond Landegent, David Roos en Judith de Leeuw.
Ook wat te vertellen?